«Η ανάσταση της διαδικασίας για το Κυπριακό, που έληξε στο Κραν Μοντάνα, δεν μπορεί να γίνει από τα Ηνωμένα Έθνη αλλά μέσω μιας συμφωνίας των δυο πλευρών, και εάν αυτές συμφωνήσουν, τότε ο ΓΓ των ΗΕ είναι εκεί… Αυτό που έμεινε από αυτή τη φάση είναι μια καλύτερη κατανόηση για το πού μπορεί να βρεθεί μια συμφωνία, αν ποτέ υπάρξει μια νέα προσπάθεια, και εάν κάποιος προσπαθήσει ξανά».
Στη συνέχεια έδωσε μερικές ακόμα εκτιμήσεις:
1. Η πρώτη εκτίμηση Έιντε αφορά μια συνολική επισκόπηση της προσπάθειας στην οποία είχε προσωπική ανάμειξη: «Νομίζω ότι πετύχαμε πολλά σε αυτή τη διαδικασία και νομίζω ότι ο κ. Αναστασιάδης και ο κ. Ακιντζί, με τη βοήθειά μας και με όλη τη διεθνή υποστήριξη και την υποστήριξη από τον κόσμο εδώ στην Κύπρο, κατάφεραν να προχωρήσει αυτή η διαδικασία πιο πολύ από οποιουσδήποτε δυο ηγέτες πριν από αυτούς. Αλλά την ίδια στιγμή δεν μπορούμε να κρύψουμε το γεγονός ότι δεν πετύχαμε να λύσουμε το πρόβλημα. Θα ήταν καλύτερα να έφευγα μετά που θα βοηθούσε τους ηγέτες να πετύχουν μια διευθέτηση που να μπορεί να εφαρμοστεί».
2. Η δεύτερη εκτίμησή του συνδέεται με το μέλλον των συνομιλιών: «Δεν προγραμματίζουμε μια πρωτοβουλία. Νομίζω αυτό είναι φυσιολογικό. Είχαμε το Κραν Μοντάνα. Πιστεύουμε ότι κάναμε ότι μπορούσαμε για να διευκολύνουμε αυτή τη διαδικασία, αλλά εάν υπάρχει ένα κοινό αίτημα από τις πλευρές και από τις εγγυήτριες δυνάμεις, τα ΗΕ ασφαλώς – και είναι μέρος των όρων εντολή τους – θα είναι διαθέσιμα να βοηθήσουν. Αλλά η απόφαση πρέπει να ληφθεί εδώ και νομίζω ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να πειστεί τώρα ότι υπάρχει πραγματική πρόθεση για μια νέα προσπάθεια. Αν υπάρξει μια νέα ευκαιρία στο μέλλον, κάτι που δεν γνωρίζω, θεωρώ ότι θα ήταν καλό να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο το πλαίσιο Γκουτέρες, που είναι το αποτέλεσμα προετοιμασίας μηνών. Εάν μπορούσαμε να απαντήσουμε στα έξι ερωτήματα την ίδια ώρα, ταυτόχρονα, νομίζω θα είχαμε μια στρατηγική συμφωνία. Δεν είχαμε, αλλά δεν πιστεύω ότι πρέπει να εγκαταλείψετε την ιδέα αυτή. Δεν πρέπει να σταματήσετε να ελπίζετε. Από την άλλη δεν μπορώ να πω με αυτοπεποίθηση πως (η λύση) βρίσκεται στη γωνία. Είμαστε εδώ για να βοηθήσουμε. Θα είμαστε πάντα διαθέσιμοι και ο ΓΓ έχει πει πως αυτός παραμένει διαθέσιμος εάν το θέλουν οι πλευρές».
3. Η τρίτη εκτίμηση καλύπτει το δικό του μήνυμα στους κυπρίους: «θέλω να στείλω ένα μήνυμα προς όλους τους καλούς μου φίλους στο νησί, σε αυτούς που γνωρίζω προσωπικά και σε αυτούς που δεν γνωρίζω καλά ότι η Κύπρος είναι μια εξαιρετική χώρα με πλούσιο πολιτισμό που έχει τη δυνατότητα να γίνει μια ενωμένη χώρα, στην οποία να συνυπάρχουν διάφοροι πλούσιοι πολιτισμοί. Η Κύπρος θα ήταν σε καλύτερη μοίρα εάν ήταν ενωμένη. Νομίζω ότι θα ήσασταν πιο δυνατοί μαζί, πιο πλούσιοι μαζί, οικονομικά αλλά και πολιτιστικά, θα ήσασταν πιο ασφαλείς μαζί».
4. Η τέταρτη εκτίμηση έχει πολλούς αποδέκτες, καθώς αφορά τον σκληρό πυρήνα της επόμενης ημέρας: «εναπόκειται στους Κύπριους και πως οι Κύπριοι πρέπει να πάρουν την τύχη στα χέρια τους. Δεν μπορούμε να το κάνουμε για αυτούς. Δεν μας ζητείται να το κάνουμε για αυτούς. Μας ζητείται να είμαστε εδώ και να είμαστε υποβοηθητικοί ως μεσολαβητές. Αλλά στο τέλος της ημέρας εναπόκειται στους Κύπριους και τους ηγέτες τους ασφαλώς όπως ο κ. Αναστασιάδης και ο κ. Ακιντζί. Εάν ο κόσμος θέλει αλλαγή, τότε πρέπει να υπερασπιστεί την αλλαγή. Η δική μου σθεναρή πεποίθηση είναι πως μια ενιαία ομόσπονδη Κύπρος είναι η καλύτερη επιλογή για όλο το λαό της Κύπρου».
5. Η πέμπτη εκτίμηση συνδέει παρελθόν, παρόν και μέλλον: «έμαθα πολύ νωρίς κατά τη διάρκεια της θητείας μου στο νησί πως όταν οι Κύπριοι συζητούν για το μέλλον είναι σχετικά εύκολο. Όταν συζητούν για το παρόν αυτό γίνεται λίγο πιο δύσκολο και όταν προσπαθούν να συμφωνήσουν για το παρελθόν είναι απολύτως αδύνατον. Έτσι παρατήρησα κατά τη διάρκεια αυτών των συνομιλιών πως τα κεφάλαια και τα στοιχεία που αφορούν μόνο το μέλλον ήταν τα πιο εύκολα. Αλλά αυτά που περιλαμβάνουν στοιχεία του παρελθόντος, περιλαμβανομένης για παράδειγμα της διευθέτησης των θεμάτων του περιουσιακού, όπου υπάρχουν δυνατές προσωπικές αναμνήσεις απώλειας και στις δυο πλευρές είναι δύσκολα γιατί το παρελθόν επιστρέφει στο παρόν. Όχι γιατί ο κόσμος δεν θέλει να σκεφτεί για το μέλλον αλλά γιατί αυτό είναι τόσο εδραιωμένο».
6. Η έκτη εκτίμηση συνδέει την διαπραγμάτευση με τη δημόσια διπλωματία:«πρέπει όλοι να κάνουν κριτική για τις προσπάθειές τους και πως ένα πράγμα για το οποίο μπορούν να αναστοχαστούν τα ΗΕ, οι πλευρές και όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι πως, ίσως, αυτή η διαδικασία ήταν πολύ μυστική. Με δεδομένο ότι διήρκησε αρκετό καιρό ίσως να ήταν καλύτερα, βλέποντας τα πράγματα εκ των υστέρων, να υπάρχει κάποια περισσότερη διαφάνεια και ενημέρωση για το τί συνέβαινε. Είτε έχεις μια σύντομη, γρήγορη και αποτελεσματική μυστική διαδικασία είτε μια μακρά και πιο διαφανή διαδικασία. Ενώ υπήρξε αρκετή πρόοδος και αυτό το έλεγαν, δεν μπορούσαν να πουν ποιά ήταν αυτή η πρόοδος, και αυτό έκανε τον κόσμο καχύποπτο, κάτι που είναι κατανοητό, ενώ παράλληλα έκανε πιο εύκολα τα πράγματα για αυτούς που έχουν την πεποίθηση ότι δεν πρέπει να υπάρξει λύση. Η περισσότερη εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών θα ήταν βοηθητική. Η κοινωνία των πολιτών ήρθε στο προσκήνιο με μια σχετική καθυστέρηση».
7. Η έβδομη εκτίμηση με αναφορές σε καλύτερη ενημέρωση των πολιτών. «Όπως έχει αναφέρει σε ψηφίσματά του το Συμβούλιο Ασφαλείας καθώς και ο ΓΓ σε εκθέσεις του- θα μπορούσε να γίνει περισσότερη δουλειά για προετοιμασία του λαού για την πραγματικότητα ότι μια λύση δεν θα είναι απολύτως τέλεια για καμία πλευρά. Μια λύση περιλαμβάνει το στοιχείο του συμβιβασμού. Δεν είμαι πεπεισμένος ότι έγινε αρκετή δουλειά για αυτή την προετοιμασία».
8. Η εκτίμηση με αριθμό 8, αφορά το θέμα της ασφάλειας, βασισμένη σε δημοσιογραφική ερώτηση:
Ερώτηση: «ήταν λάθος το γεγονός ότι το θέμα της ασφάλειας αφέθηκε να συζητηθεί στο τέλος;
Απάντηση: «ασχολήθηκα με αυτό το θέμα συνέχεια, για χρόνια, με τη μορφή της ανταλλαγής ιδεών (brainstorming) και με τη μορφή του πήγαινε – έλα. Υπήρχε η ιδέα (concept) για μια θεμελιώδη αλλαγή στο σύστημα του 1960, μια θεμελιώδης αλλαγή στο σύστημα των εγγυήσεων, τερματισμό του δικαιώματος παρέμβασης και μαζική μείωση στρατευμάτων. Αυτό θα προνοούσε μια δομή ασφάλειας με κάποια εμπλοκή έξωθεν, από τα ΗΕ, την ΕΕ και άλλους που θα ήταν βοηθητική στην εξάλειψη των φόβων των δυο πλευρών» (οι δηλώσεις Έιντε στο ΚΥΠΕ, 3 Αυγούστου).
Θεωρώ ότι οι εκτιμήσεις Έιντε πρέπει να τύχουν της πιο σοβαρής ανάλυσης από κάθε κύπριο πολίτη. Για τους εξής τρεις λόγους:
1)Γιατί η βασική θέση που ανέπτυξε («η ανάσταση της διαδικασίας για το Κυπριακό, που έληξε στο Κραν Μοντάνα, δεν μπορεί να γίνει από τα Ηνωμένα Έθνη αλλά μέσω μιας συμφωνίας των δυο πλευρών…, αν ποτέ υπάρξει μια νέα προσπάθεια, και εάν κάποιος προσπαθήσει ξανά»), απηχεί τη θέση του ίδιου του ΓΓ του ΟΗΕ Α. Γκουτέρες. Κανένας αντιπρόσωπος δεν θα προέβαινε σε μια τέτοια εκτίμηση αν δεν είχε την προηγούμενη έγκριση του επικεφαλής του Οργανισμού. Επίσης κανένας δεν πρέπει να υποτιμά την προσωπική γνώση που απέκτησε ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ συμμετέχοντας σε τρεις γύρους συναντήσεων με τους πρωταγωνιστές του κυπριακού.
2)Γιατί ο ίδιος ο Έσπεν Έιντε αφιέρωσε χρόνο και προσπάθεια για να συμβάλει στην προώθησης μιας συνολικής λύσης. Συνεπώς απέκτησε σημαντικές εμπειρίες και αυτό με τη σειρά του βοήθησε στην κατανόηση πολλών από τις λεπτές αποχρώσεις που εμφανίζει διαχρονικά το κυπριακό. Οι οκτώ εκτιμήσεις που παραθέτω πιο πάνω, βεβαιώνουν ότι εργάστηκε με επιμέλεια απέναντι στις ευθύνες που περιελάμβανε η αποστολή που ανέλαβε με εντολή του ΟΗΕ και με την έγκριση των πλευρών.
- 3)Κάθε πολιτική δύναμη και κάθε πολίτης είναι χρήσιμο να αξιολογεί με εγκυρότητα εκτιμήσεις που προκύπτουν από μη κύπριους παράγοντες σε διαδικασίες επίλυσης, «αν ποτέ υπάρξει μια νέα προσπάθεια, και εάν κάποιος προσπαθήσει ξανά». Σε αυτό το ενδεχόμενο αυτό το υλικό βοηθά στο να έχουμε ανοικτές κεραίες σε πιθανές εισηγήσεις που πραγματικά βελτιώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγονται οι συνομιλίες.
- Ο Ε. Έιντε ανέφερε παραδείγματα και αξιολόγησε δυνατότητες:
α. ότι «ίσως να ήταν καλύτερα…να υπάρχει κάποια περισσότερη διαφάνεια και ενημέρωση για το τί συνέβαινε».
β. «θα μπορούσε να γίνει περισσότερη δουλειά για προετοιμασία του λαού για την πραγματικότητα ότι μια λύση δεν θα είναι απολύτως τέλεια για καμία πλευρά..δεν είμαι πεπεισμένος ότι έγινε αρκετή δουλειά για αυτή την προετοιμασία»
γ.«η περισσότερη εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών θα ήταν βοηθητική».
δ. «Εάν ο κόσμος θέλει αλλαγή, τότε πρέπει να υπερασπιστεί την αλλαγή».
ε. Η σημαντικότερη παρατήρηση Έιντε συναντά τις επιλογές της μεγάλης πλειοψηφίας των κυπρίων:«Η δική μου σθεναρή πεποίθηση είναι πως μια ενιαία ομόσπονδη Κύπρος είναι η καλύτερη επιλογή για όλο το λαό της Κύπρου».
