γράφει ο Στάθης Κάσσιος.
Όπως αρκετοί γνωστοί και φίλοι γνωρίζετε δεν είμαι λοιμωξιολόγος άρα δεν θα υπερασπιστώ ή θα ασκήσω κριτική στην δική τους οπτική γωνία, στις δικές τους υποθέσεις, προτάσεις και στα δικά τους επιστημονικά συμπεράσματα. Οφείλουμε να σεβαστούμε τα ευρήματα διότι η επιστήμη κάνει τεράστιες προσπάθειες εδώ και αιώνες για να παραμένει όσο πιο αντικειμενική και αμερόληπτη γίνεται στη παρουσίαση των δεδομένων και πληροφοριών τα οποία οι ειδικοί σε επόμενο στάδιο διαβάζουν, ερμηνεύουν, επικοινωνούν και μεταφέρουν σε πολιτικούς, προκειμένου να οριστούν μέτρα και να εφαρμοστούν πολιτικές. Τα μέτρα περιορισμού ή εγκλεισμού εν μέσω της επιδημίας αποτελούν αναμφισβήτητα ένα πολιτικό εργαλείο στα χέρια των κυβερνήσεων.
Θα παραθέσω τις σκέψεις μου ως Οικονομολόγος και στρατηγικός σύμβουλος και όχι ως επικριτής των επαγγελματιών και επιστημόνων υγείας. Ως πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουμε το αναφαίρετο δικαίωμα να ασκούμε λογική και κριτική σκέψη πάνω σε ότι συμβαίνει το οποίο επηρεάζει τις ζωές μας, χωρίς όμως να επιλέγουμε το σκοταδισμό, τη κοινωνική μισαλλοδοξία, την απλή γενίκευση και επιφανειακή εξήγηση για πολυεπίπεδα και πολύπλοκα ζητήματα και γεγονότα, ανάγοντας δεκαετίες έρευνας και επιστημονικής γνώσης σε επίπεδο κουβέντας καφενείου ή θεωριών συνωμοσίας, γιατί απλά μας βολεύει ή γιατί πολύ απλά είναι πολύ απλό να γράφεις και να δημοσιεύεις οποιαδήποτε άποψη ή σκέψη περνάει από το μυαλό σου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσπαθώντας να πάρεις με το μέρος σου και άλλους, να επηρεάσεις και να επηρεαστείς.
Αυτή τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές, βιώνουμε στην Ελλάδα τις αρχές του δεύτερου lockdown που επιβλήθηκε από την κυβέρνηση λόγω των επιδημιολογικών δεδομένων που αυξήθηκαν απότομα εκθετικά, πιέζοντας τις δομές υγείας. Σαν ύστατη πολιτική και μέτρο που αποδεδειγμένα μειώνει τη διάδοση του ιού σε πολλές χώρες και τις εισαγωγές ασθενών στις ΜΕΘ των νοσοκομείων, το lockdown εφαρμόστηκε τους προηγούμενους μήνες και εφαρμόζεται αυτή τη περίοδο καθολικά ή μερικά. Μπορεί κάποιος με σχετικά μικρή έρευνα στο διαδίκτυο να ενημερωθεί για τα μέτρα που λαμβάνει η κάθε χώρα. Αν και τα περισσότερα μέτρα περιορισμού είναι παρόμοια για τους πολίτες της κάθε χώρας, οι κυβερνήσεις τους επιλέγουν να επιβάλλουν αυτά σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και με βάση τη δυναμικότητα του ιού πάνω στον γενικό πληθυσμό και την κατάσταση στα νοσοκομεία.
Έπραξε καλώς η Ελλάδα και χώρες όπως το Ισραήλ, η Γερμανία, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία, η Τσεχία, η Αυστρία και σιγά σιγά ολόκληρη η Ευρώπη, με το να περάσουν σε ένα δεύτερο lockdown; Οφείλουμε να ρωτήσουμε ορθολογικά αν όλες αυτές οι κυβερνήσεις επένδυσαν τα βέλτιστα στο περιορισμένο όχι όμως αμελητέο χρόνο που είχαν στη διάθεσή τους για να προετοιμαστούν καλύτερα και κατάλληλα για τα χειρότερα δυνατά σενάρια που βιώνουμε τώρα, από τη στιγμή που έληξε το πρώτο lockdown με τις ψυχοκοινωνικές και παγκόσμιες οικονομικές συνέπειες, μέχρι σήμερα; Στο ανέμελο πέρασμα του καλοκαιριού, των διακοπών και τον προβληματικό ερχομό του φθινοπώρου, τα μεγάλα επιστημονικά δεδομένα έδειχναν ήδη ότι τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνονται ανεπηρέαστα ακόμα και μέσα σε υψηλές θερμοκρασίες που αρκετοί επιστήμονες υποστήριζαν αρχικά πως θα εξολοθρεύσουν ή ελαχιστοποιήσουν την επιδημία.
Η Σουηδία παραμένει μία από τις μοναδικές χώρες που δεν επέβαλε lockdown στο λαό της και στην οικονομία της και είναι ένα θέμα που πρέπει να μελετηθεί και εξεταστεί σοβαρά, αν αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή. Ο χρόνος θα δείξει. Σίγουρα όμως η οικονομική και ψυχολογική κατάσταση των πολιτών της είναι σε καλύτερη μοίρα από τους υπόλοιπους λαούς που δοκιμάζονται αυτή τη στιγμή. Έχοντας ζήσει προσωπικά στη Σκανδιναβία, ήταν μια είδηση που με εξέπληξε ιδιαίτερα επειδή τα προηγούμενα χρόνια οι σοσιαλδημοκράτες είχαν αυξημένη αίσθηση και εφαρμογή της παρέμβασης του κράτους σε κάθε τομέα της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής, ακολουθώντας μια μίξη οικονομίας των Δυτικών αγορών και ενός κράματος συγκεκριμένων πολιτικών που απηχούν τα κομμουνιστικά κράτη του περασμένου αιώνα εμποτισμένα με σοσιαλιστικές νότες ενός πανόπτη κράτους πατέρα. Σοσιαλιστικός καπιταλισμός που λόγω πολιτικών εξελίξεων άλλαξε όπως φαίνεται νοοτροπία σύμφωνα με τα τωρινά γεωπολιτικά δεδομένα.
Την ίδια στιγμή δεν παύω να αναρωτιέμαι βάζοντας σε μια φανταστική ζυγαριά, τη δημόσια υγεία με ασθενείς Covid-19 από τη μία και την συρρίκνωση της οικονομίας, την ανεργία, την μείωση του ΑΕΠ και την ψυχολογία όλων των ηλικιακών ομάδων πολιτών, από την άλλη. Δύσκολη ζύγιση και δύσκολη εξίσωση που ακόμα και οι ίδιοι οι πολιτικοί δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν. Ένας αυστηρός ωφελιμισμός προς τη μία πλευρά (lockdown) για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας με άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία και στην αναπόφευκτη συρρίκνωση της οικονομίας σε επίπεδο ύφεσης, σαν αυτή που βιώνει η Ελλάδα από το 2010 μέχρι σήμερα, είναι μακριά από μια επιθυμητή ισορροπία και σταθερότητα που αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης και κοινωνικής ευτυχίας και ευημερίας.
Ρωτήστε έναν επιχειρηματία, ακόμα και αν επιδοτηθεί ή δανειοδοτηθεί για όσο διάστημα διαρκεί το lockdown, είναι εύκολο να ξεφύγει από τις μη αναστρέψιμες καταστάσεις που προκαλεί το κλείσιμο της ροής εργασίας του; Εφόσον το αποτέλεσμα και το αύριο είναι αβέβαια, θα αποφύγει τις απολύσεις αργότερα; Θα σκεφτεί ορθολογικά να επενδύσει, να επεκταθεί, να προχωρήσει σε νέες προσλήψεις; Ο εργαζόμενος από την άλλη βιώνει άγχος, στρες και μειώνεται η παραγωγικότητά του, η διάθεση και όρεξη για δουλειά, ακόμα και αν βγάλει ένα μήνα με επιδότηση ή υπόσχεση από τον εργοδότη ότι δεν θα απολυθεί λόγω προβλεπόμενων νόμων. Ο ελεύθερος επαγγελματίας ακόμα και αν επιβιώσει ένα μήνα με αποταμιεύσεις ή επιδότητη, βλέπει την δραματική μείωση του τζίρου του και αντιμετωπίζει ένα domino χρεών, χρεωμένων συνεργατών, απλήρωτων προμηθειών και εισφορών χωρίς βέβαιο τέλος όσο αργεί η δημιουργία και ασφαλής διανομή και διοχέτευση του εμβολίου στον γενικό πληθυσμό.
Δεν αμφισβητώ τα άμεσα θετικά αποτελέσματα ενός lockdown αφού μειώνει τα κρούσματα, και περιορίζει την εξάπλωση της επιδημίας, όμως μακροπρόθεσμα, μήπως δημιουργείται ένα μη αναστρέψιμο τοπίο στις οικονομίες και στις κοινωνίες; Αυτό το απόλυτο πέρασμα από την απόλυτη ελευθερία των πολιτών να ζουν σε δημοκρατικά εκλεγμένες κοινωνίες όπου εργάζονται, κοινωνικοποιούνται, ταξιδεύουν, δημιουργούν και επιχειρούν, πώς μπορείς να το περιορίσεις σε αλλεπάλληλα lockdowns; Γιατί οι κυβερνήσεις δεν παίρνουν έγκαιρα μέτρα συγκεκριμένα για τις ηλικιακές ομάδες οι οποίες σύμφωνα με τα σκληρά επιστημονικά δεδομένα και τις στατιστικές της επιδημίας, έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να νοσήσουν βαριά και να φτάσουν ακόμα και στο θάνατο; Είμαι σίγουρος ότι οι επιδημιολόγοι έχουν απάντηση και σε αυτό.
Σε οικονομικό επίπεδο, πώς είναι βιώσιμο να συνεχίσεις ως υπερχρεωμένο κράτος να παίρνεις νέα δάνεια και να τα διοχετεύεις στην αγορά ακόμα και με αρνητικά επιτόκια; Οι υπερχρεωμένες χώρες (με υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος) που λαμβάνουν νέα δάνεια λόγω της επιδημίας, έχει υπολογιστεί πότε θα επιστρέψουν στη κανονικότητα; Διότι κανονικότητα δεν είναι μόνο το να σου επιστραφούν τα δικαιώματα μετακίνησης και της ελευθερίας μέσα στις σύγχρονες μητροπόλεις. Κανονικότητα είναι επίσης η διατήρηση της θέσης εργασίας σου, της επιχείρησής σου, η βελτίωση του βιοτικού σου επιπέδου, η βελτίωση των κοινωνικών και επαγγελματικών σχέσεων. Τα δάνεια, οι επιδοτήσεις, οι πιστώσεις, οι χορηγήσεις, η στήριξη από Ευρωπαϊκά και κρατικά πακέτα βοήθειας δεν εγγυώνται ότι δεν θα μεταμορφωθούν σε νέες φόρους και περικοπές αργότερα αν οι χώρες δεν μπουν σε αναπτυξιακές πορείες.
Πότε θα αρχίσει η Ευρώπη να συνυπολογίζει το πραγματικό μακροπρόθεσμο κόστος των lockdown πάνω στη ψυχολογία των πολιτών και της καθημερινότητάς τους; Αυτής της καθημερινότητας που αρκετοί λαοί διεκδίκησαν και κατέκτησαν με ιστορικούς πολέμους, στερήσεις και επαναστάσεις. Δεν είμαι πολέμιος ούτε αρνητής της επιδημίας και των πολιτικών, οι πολιτικές όμως οφείλουν να βελτιώνονται συνεχώς και οφείλουν όπως έχω δημοσιεύσει και σε προηγούμενα άρθρα να προετοιμάζονται ακόμα και για τα χειρότερα σενάρια. Η διαχείριση κρίσεων δεν είναι ένα κουμπί που η ευκολία να το πατάμε ανοίγει ή κλείνει ολόκληρες οικονομίες, η διαχείριση κρίσεων πρέπει να μπει στις πολιτικές αποφάσεις και να σχεδιαστούν μέτρα και πολιτικές που συνυπολογίζουν όλες τις μεταβλητές, όλα τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη και κόστη ακόμα και κατά τη διάρκεια μιας παγκόσμιας επιδημίας την οποία προσπαθεί να ξεπεράσει ο πλανήτης.
Ένα από τα θαύματα της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι οι εναλλακτικές προσεγγίσεις σε προβλήματα αρχικά άλυτα. Οφείλουμε ως πολίτες να ρωτήσουμε ποια είναι τα εναλλακτικά ισοδύναμα μέτρα και πολιτικές αντί για τα οριζόντια lockdown που στο τέλος όλοι θα πληρώσουμε. Για ποια επιστροφή στη κανονικότητα μιλάμε; Ο Παράδεισος φαίνεται πως χάθηκε και ένας νέος κόσμος ξημερώνει. Ο εγκλεισμός είναι η αναπόφευκτη λύση όταν οι κυβερνώντες δεν έχουν πραγματικά μέτρα αντιμετώπισης μιας επιδημίας ή ένα λειτουργικό εμβόλιο στα χέρια τους, μήπως ήρθε η ώρα όμως για να σχεδιάσουμε νέες καλύτερες και εναλλακτικές πολιτικές για να είμαστε έτοιμοι και για τις επόμενες πιθανές εξάρσεις του Covid19, τα επόμενα κύματα και για να αποφύγουμε νέα lockdowns;
Ευστάθιος Κάσσιος
Οικονομολόγος & Σύμβουλος Επιχειρήσεων
https://twitter.com/stathiskassios
