γράφουν η Κατερίνα Χαρίση και ο Θάνος Καλαμίδας.

Εκείνη

Σε μια συζήτηση που είχα με κάποιο φίλο γύρω από το συνηθισμένο πια θέμα του μέσου Έλληνα (τα χρήματα και την έλλειψή τους) μου είχε πει γελώντας «οι μπανάνες θα σώσουν την κατάσταση!» Όποτε δεν έχουμε αρκετά χρήματα να διαθέσουμε για να ψωνίσουμε όλα όσα χρειαζόμαστε από το σούπερ μάρκετ, αγοράζουμε πολλές μπανάνες. Κι αυτό γιατί η μπανάνα περιέχει πολύ μεγάλες ποσότητες πολλών θρεπτικών συστατικών που καλύπτουν τα διατροφικά κενά. Πολύτιμος σύμμαχος η μπανάνα στον αγώνα κατά της κρίσης. Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο λοιπόν σήμερα είναι οι μπανάνες που τόσο απλά και ωραία λύνουν (ή βοηθούν) ένα βασικό πρόβλημα λόγω της οικονομικής μας …δυσκοιλιότητας.

Η Γουατεμάλα είναι η χώρα που κάνει περήφανο το ΔΝΤ κάθε χρόνο από το 1984. Παράγει νοστιμότατες μπανάνες, στους ουρανούς της πετάνε τα περισσότερα ιδιωτικά ελικόπτερα και στους δρόμους της κυκλοφορούν τα πιο ακριβά αυτοκίνητα. Τα πάντα είναι πεντακάθαρα και τέλεια πίσω από τις καλά φυλασσόμενες πύλες των πλούσιων περιοχών. Διαθέτει τεράστια και υπερπολυτελή εμπορικά κέντρα και πανύψηλα γυάλινα κτίρια που ανήκουν στις μεγαλύτερες και πιο κερδοφόρες εταιρείες. Η ζωή είναι υπέροχη στη Γουατεμάλα και τα χαρτιά της παρουσιάζουν την πιο σταθερή και καλά αναπτυσσόμενη οικονομία.

Ο Έσλιν και ο Γουίλσον είναι δυο έφηβα αδέρφια από την πόλη της Γουατεμάλα που ζουν από τα σκουπίδια. Με μια βαριοπούλα σπάνε τις κολόνες για να βγάλουν τα σίδερα. 800 οικογένειες ζούνε από τα σκουπίδια και τις μισές μέρες τα χρήματα που βγάζουν δεν φτάνε για να φάνε όλοι τους, παρόλο που ψάχνουν καθημερινά στα σκουπίδια και για οτιδήποτε φαγώσιμο και το 50% της διατροφής τους βασίζεται στα ευρήματά τους. Το δικό τους αμερικανικό όνειρο περιορίζεται να υπάρχει φαγητό στο τραπέζι τρεις φορές την ημέρα. 

Η Γουατεμάλα έχει εξαιρετικά εδάφη που θα μπορούσαν να παράγουν αρκετή τροφή για ολόκληρη την κεντρική Αμερική. Όμως στα πιο εύφορα από αυτά δεν καλλιεργούνται τρόφιμα. Καλλιεργούνται καφές, ζαχαροκάλαμα, μπανάνες για τις εξαγωγές και φυτά για βιοκαύσιμα. Τα μισά τρόφιμα εισάγονται και οι τιμές τους είναι απαγορευτικές για τον περισσότερο πληθυσμό. Είναι η 3η χώρα στον κόσμο στην εξαγωγή καφέ, 4η στην εξαγωγή ζάχαρης, η …επίσημη ανεργία βρίσκεται στο 3% και 1 στα 2 παιδιά υποφέρει από ασιτία. Το 52,6% του πληθυσμού της ζει κάτω από το κατώτατο όριο της φτώχειας.

Ο Σεμπαστιάν είναι ενάμιση έτους και από τον υποσιτισμό δεν μπορεί να περπατήσει. Το κεφάλι και το στομάχι του είναι τεράστια σε σχέση με τα κοκαλιάρικα χέρια και πόδια του. Ο υποσιτισμός δεν του στοιχίζει μόνο τη σωματική ανάπτυξη αλλά και τη διανοητική: Αν ο Σεμπαστιάν επιζήσει από την ασιτία, δε θα γίνει ποτέ αυτάρκης, αυτόνομος, υγιής και χρήσιμος στον κόσμο του. Οι διανοητικές του λειτουργίες θα είναι τόσο περιορισμένες που δε θα μπορεί ούτε να μορφωθεί (αν υποθέσει κανείς ότι θα κατάφερνε να πάει σχολείο), ούτε να δουλέψει. Θα παντρευτεί ίσως μια γυναίκα που θα έχει επιζήσει από μια παρόμοια κατάσταση και θα γεννήσουν πανομοιότυπα, υποσιτισμένα παιδιά. Ο κύκλος της αιώνιας φτώχειας στη Γουατεμάλα είναι ατέρμονος. Όμως κάνει το ΔΝΤ περήφανο κάθε χρόνο.

Η Έβελιν στα 8 της αποτελεί παγκόσμιο ρεκόρ στους πίνακες υποσιτισμού: Το βάρος της σε σχέση με την ηλικία της δε βρίσκεται καν εκεί σαν αριθμός. Έχει ξεπεράσει κατά πολύ το κατώτατο όριο κατώτατου βάρους με το οποίο μπορεί ένας άνθρωπος να παραμένει ζωντανός. Ζυγίζει όσο κι ένα τρίχρονο παιδάκι.

Η Γουατεμάλα παρουσιάζει εξαιρετικούς των εξαιρετικότερων οικονομικούς δείκτες, όμως η κατανομή του πλούτου είναι τόσο άνιση που οι μισοί γονείς περιμένουν την ημέρα που τα παιδιά τους θα λιώσουν κυριολεκτικά στα χέρια τους, ενώ 11-12 οικογένειες είναι αυτές που κατέχουν το συντριπτικό ποσοστό του πλούτου, κατέχοντας το 97% της καλλιεργήσιμης γης.

( Η παραγωγή και η ανάπτυξη είναι για να ικανοποιήσουν την αγορά και όχι τον κόσμο. )

Θα μπορούσε μια αγροτική μεταρρύθμιση να αλλάξει την κατάσταση στη Γουατεμάλα; Θα μπορούσε μια αναδιανομή της γης να σώσει τα εκατομμύρια παιδιών που υποσιτίζονται και τα χιλιάδες που πεθαίνουν από την πείνα κάθε χρόνο;

Το ΔΝΤ λέει πως όχι. Ούτε η γη θα έφτανε για να πάρει ο καθένας από «ένα κομματάκι», ούτε όλοι αυτοί οι …καθένας θα μπορούσαν ποτέ να παράγουν όσα παράγονται τώρα. Παρόλα αυτά, μόνο κάτι τέτοιο θα επέτρεπε στους ανθρώπους να ζουν με αξιοπρέπεια. (Μα η αξιοπρέπεια των ανθρώπων δεν αφορά την αγορά.)

Η United Fruit Company κατείχε πάνω από τα μισά γόνιμα εδάφη της Γουατεμάλα στα οποία καλλιεργούσε μπανάνες. Είχε κατασκευάσει σιδηρόδρομους και λιμάνια τα οποία φυσικά της ανήκαν και χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά και την εξαγωγή της μπανάνας. Οι 40000 εργάτες της πληρώνονταν με μισό δολάριο την ημέρα, ενώ η εταιρεία παρουσίαζε ετησίως κέρδη διπλάσια από το συνολικό ετήσιο εισόδημα της χώρας. Ο μισός πληθυσμός της Γουατεμάλα λιμοκτονούσε.

Η εταιρεία πιέστηκε από την κυβέρνηση του Άρμπεν να πουλήσει κάποια κομμάτια ακαλλιέργητης γης που κατείχε, προκειμένου να σταματήσει ο υποσιτισμός. Το κράτος της έδινε για τη γη αυτή την ίδια ακριβώς αξία που η ίδια δήλωνε στα φορολογικά της έγγραφα (1 εκατομμύριο δολάρια). Όμως για τις ΗΠΑ μια τέτοια κίνηση ήταν αδιανόητη κι έτσι με πραξικόπημα η κυβέρνηση ανατράπηκε. Η Γουατεμάλα επέστρεψε στη δικτατορία και τα εδάφη της στους ιδιοκτήτες της. 6 χρόνια μετά ξέσπασε ο πιο αιματηρός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 36 ολόκληρα χρόνια και άφησε πίσω της 200.000 νεκρούς, πάνω από 40.000 «εξαφανισμένους» και έναν πληθυσμό που εξακολουθεί να λιμοκτονεί μέχρι σήμερα.

500 χρόνια κυβερνήσεων και κανείς ποτέ δεν έκανε το παραμικρό για αυτά τα παιδιά. Ίσως γιατί όταν πρώτος, κύριος και μοναδικός σου στόχος είναι να καταφέρεις να φας αρκετά για να ζήσεις ακόμη μια μέρα, σου αφαιρεί κάθε δύναμη να φωνάξεις για να ακουστείς και να απαιτήσεις αυτά που δικαιούσαι.

Ίσως γιατί όλοι οι Σεμπαστιάν που θα καταφέρουν να ενηλικιωθούν δε θα έχουν περισσότερο μυαλό και κρίση από ένα παιδάκι 4ης δημοτικού.

Η χώρα θα συνεχίσει να κάνει περήφανο το ΔΝΤ για πολλά, πολλά χρόνια ακόμα, γιατί δε θα υπάρχει πουθενά έδαφος για τα ανθρώπινα δικαιώματα και καμιά δύναμη για αγώνες.

«Τώρα που είδατε από που προέρχονται οι μπανάνες», έλεγε ένα παλιό αμερικανικό διαφημιστικό σποτάκι, «το ταξίδι μας στη Μπανανία τελείωσε. Ελπίζουμε να το απολαύσατε.»

Οι μπανάνες σώζουν την κατάσταση στην Ελλάδα κάθε φορά που δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για τα απαραίτητα τρόφιμα, όμως οι μπανάνες της Γουατεμάλα δεν κατάφεραν ποτέ να σώσουν τα δικά της παιδιά.

& Εκείνος

Μια από τις περισσότερο περιβαλλοντολογικά συνειδητοποιημένες χώρες στον κόσμο πρέπει να είναι η Φιλανδία και μάλιστα έχει περάσει και νόμο που ορίζει ότι μέχρι το έτος 2029 η χώρα θα πάψει να χρησιμοποιεί για οτιδήποτε το κάρβουνο, θα μετριάσει δραστικά τη χρήση πετρελαίου και θα έχει περάσει εξ’ ολοκλήρου στη χρήση βιοκαυσίμων. Ήδη έχει ξεκινήσει η επιχείρηση με όλα τα Φιλανδικά δημόσια μέσα μεταφοράς να χρησιμοποιούν αποκλειστικά βιοκαύσιμα.

Και μέχρι εδώ χαμογελάμε όλοι, και τι καλοί που σου είναι αυτοί οι Φιλανδοί και πόσο προστατεύουν το περιβάλλον και μακάρι να ήμασταν όλοι έστω και λίγο, να στο δαχτυλάκι, Φιλανδοί. Αυτό όμως που δεν λένε πομπώδεις ανακοινώσεις σαν αυτή είναι που το βρίσκει αυτό το βιοκαύσιμο η Φιλανδία. Η απάντηση είναι: σε φοινικιές. Η επεξεργασία φοινικόδεντρων δίνει αυτά τα βιοκαύσιμα.

Κι εδώ είμαι σίγουρος ότι κοιτάζεστε έκπληκτοι. Ρε τους Φιλανδούς, κοίτα που έχουν φτάσει να φυτέψουν φοινικόδεντρα στους παγετώνες. Τάρανδοι σε δάση με φοινικόδεντρα κάτω από το βόρειο σέλας. Ο Άγιος Βασίλης να παίζει χιονοπόλεμο με τα ξωτικά ανάμεσα σε συστάδες με φοινικόδεντρα. Τι σου είναι ο πολιτισμός.  

Από ό,τι καταλαβαίνετε τίποτα από αυτά δεν συνέβη και δεν εμφανιστήκαν ξαφνικά φοινικοδάση στην Λαπωνία, αυτό που συνέβη ήταν …καπιταλισμός. Η στην πλειοψηφία της (51%) κρατική, Φιλανδική εταιρία πετρελαίου Neste, αγόρασε χιλιάδες στρέμματα φοινικοδάσους στην …Βραζιλία, εκεί στον Αμαζόνιο για εκμετάλλευση.

Πως το έγραψα στην αρχή; «Μια από τις περισσότερο περιβαλλοντολογικά συνειδητοποιημένες χώρες στον κόσμο…» Ε λοιπόν η περιβαλλοντολογική συνείδηση της Φιλανδίας κατά πάσα πιθανότητα τελειώνει στα σύνορα της γιατί στη Βραζιλία καταστρέφει χιλιάδες χιλιόμετρα παρθένου δάσους, βιότοπους και τη ζωή των αυτοχθόνων. Όλα αυτά για να έχει η Φιλανδία …καθαρά καύσιμα.

Η Φιλανδία έχει γίνει η κατάρα και η καταστροφή των τροπικών δασών του Αμαζονίου. Κι επειδή ο καλός καπιταλιστής πρέπει να έχει πολλαπλά κέρδη όταν καταστρέφει κάτι, μαζί με τα ξερά φοινικόδεντρα οι οικολόγοι Φιλανδοί κόβουν παράνομα κι ό,τι άλλο χλωρό δεντράκι βρουν μπροστά τους ανοίγοντας βαθιές πληγές στο τροπικό δάσος της χώρας και συμπληρώνοντας κάτι ψιλά εκατομμυριάκια στα κέρδη τους. Αλλά τι τους νοιάζει; Αυτοί ζουν ή θα ζήσουν εκεί;

Τώρα θα μου πείτε τι κάνουν οι ντόπιοι. Ξεσηκώνονται και ουρλιάζουν οι ντόπιοι αλλά και οι Φιλανδοί είχαν απαντήσεις,. Έστειλαν μισθοφόρους και καλά «σεκιουριτάδες», από τη Φιλανδία για να …προστατευόσουν την φιλανδική περιουσία. Και τι έκαναν τι παιδάκια, τα ξανθά, τα φιλανδεζάκια, τα μπρατσωμένα; Βάλανε φωτιά σε κατασκηνώσεις ακτιβιστών, απειλώντας ανθρώπινες ζωές.

Η κυβέρνηση, τι κάνει η κυβέρνηση; Θέλει φιλικές σχέσεις με την Φιλανδία η κυβέρνηση και δυστυχώς δεν κάνω καθόλου πλάκα γιατί αυτή ήταν η απάντηση του Βραζιλιάνου Υπουργού Εσωτερικών σε σχετική ερώτηση.

Τώρα θα μου πείτε, δεν είναι κι όλα μαύρα, δεν χρειάζονται προσωπικό οι Φιλανδοί; Δεν προσλάβανε ντόπιους, δεν δώσανε λεφτά στην περιοχή, δεν κάνανε κάτι για την ανεργία που μαστίζει την Βραζιλία. Οι περισσότεροι εργάτες είναι …Φιλανδοί γιατί σύμφωνα με την Neste, το προσωπικό πρέπει να είναι «προσεκτικά» εκπαιδευμένο. Σε τι εκπαιδευμένοι που δεν το έχουν οι Βραζιλιάνοι, μόνο η Neste  ξέρει. Αλλά ναι χρειάστηκαν και ντόπιους, για βοηθητικές δουλειές. Να καθαρίζουν τουαλέτες, να μαγειρεύουν κι αλλά τέτοια πράγματα που μπορούν να κάνουν οι …ανειδίκευτοι βραζιλιάνοι. Αλλά με τι μεροκάματο; Ένα δολάριο! Δηλαδή καλύτερα να ψαρεύεις πιράνχας και να τρως ανακόντα παρά να δουλεύεις για τους Φιλανδούς της Neste.

Και όχι, η Neste δεν είναι η πρώτη φιλανδική εταιρία που έχει …ξεσκίσει τον Αμαζόνιο μιας και στην ίδια περίπου περιοχή έχει προηγηθεί κατά μια δεκαπενταετία εργοστάσιο της Nokia που έφτιαχνε μπαταρίες. Εκεί να δείτε μεροκάματα και αλυσίδες οι καλοί δημοκράτες και υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Φιλανδοί. Αλλά είπαμε, οι ανησυχίες μας περιορίζονται εντός των συνόρων.

Αυτά τώρα στην Βραζιλία κι όχι στην Γουατεμάλα, σε μια χώρα που δεν ζει από τις μπανάνες αλλά με μια από τις ισχυρότερες οικονομίες στον κόσμο που συμμετέχει στις συναντήσεις των G12 και G20 οικονομικά ισχυρότερων χωρών στον κόσμο που διαμορφώνουν την διεθνή οικονομία. Μια χώρα όμως που είναι μπανανία όταν πέφτει στα νύχια του σύγχρονου καπιταλισμού και που πολύ φοβάμαι θα χειροτερέψει τώρα με τον νέο Τρουμποφερόμενο πρόεδρο.

Ελπίζω να συγχωρέσετε τον κυνισμό μου, αλλά το περιβάλλον γι αυτούς που έχουν την πολυτέλεια του χρόνου και του χρήματος να ασχοληθούν, οι υπόλοιποι …την μπανάνα!