Εκείνος
Παγκράτι, βράδι και έχω έρθει Ελλάδα για λίγες μέρες για κάποιο οικογενειακό λόγο. Δεν πρέπει να είναι περισσότερο από πέντε έξη χρόνια πριν. Περπατάω στη πλατεία Νέου Παγκρατίου και μπαίνω σε ένα από τα στενά δίπλα στο σινεμά Ρέα. Όταν λέμε στενό δεν εννοούμε στενό-στενό, απλά το πεζοδρόμιο έχει κλείσει από παρκαρισμένα αυτοκίνητα και μηχανές και αυτό που έχει μείνει για δρόμος, όπου δεν υπάρχει διπλοπαρκαρισμένο, το περπατάς με δική σου ευθύνη γιατί όλο και κάποιος τρελός με παπάκι θα περάσει χωρίς να τον ενδιαφέρει που πας εσύ ο πεζός.
Περπατάω λοιπόν λες και διασχίζω ναρκοπέδιο με μάτια δεξιά, αριστερά, πίσω-μπρος αλλά …το κακό μου έρχεται από πάνω. Μάλιστα από πάνω! Σακούλα σουπερμάρκετ κατάλευκη, για να ξεχωρίζει στο σκοτάδι, σκάει με ταχύτητα σε λιγότερο από ένα μέτρο μπροστά μου και λίγο στα δεξιά και πετιούνται από μέσα από γιαούρτι μέχρι μακαρόνια και σάλτσες. Ώσπου να βρίσω, να κοιτάξω από πού ήρθε, να δω πόσο με πήραν τα σκάγια και να την προσπεράσω, περίπολο τοπικών αδέσποτων γατιών έχει αναλάβει την συλλογή λαφύρων από τη σακούλα σκορπίζοντας ακόμα περισσότερο ότι είχε ήδη σκορπίσει η πτώση. Στο τέλος πέρασε κι ένα παπάκι από πάνω και γέμισε ο δρόμος σκουπίδια, γιαούρτι και σάλτσες.
Τώρα εσείς γελάτε μαζί μου, αλλά αυτή ήταν – και είναι – μια από τις εικόνες που πάντα με εξόργιζαν στην Αθήνα. Σκουπίδια παντού. Να νιώθεις μερικές φορές ότι κάποιος τα άφησε έτσι επίτηδες, έτσι έξω από κάδο και σε μια σακούλα επίτηδες κακοκλεισμένη για να σε …κοροϊδεύουν. Να είσαι στην εθνική για Κόρινθο και να σου ‘ρχεται η φλούδα από τη μπανάνα στο παρμπρίζ από τον μπροστινό που την έφαγε και μετά την άφησε ελεύθερη από το αυτοκίνητο του να …πετάξει! Και μετά φτάνεις στο σπίτι που σε φιλοξενούν και αφού ο μικρός ανοίξει το δώρο του, για να φανείς κάπως χρήσιμος μαζεύεις τα χίλια κομματάκια του περιτυλίγματος από το κουτί και λες: «τα χαρτιά που τα βάζετε;» και σε κοιτάει όλο το δωμάτιο – συν τον τετράχρονο μικρό – σαν ούφο! «Μα στα σκουπίδια φυσικά!»
Ελσίνκι βράδυ, πριν από λίγο έχω ανοίξει καινούργιο πακέτο τσιγάρα, έχω βάλει χωρίς καν να το σκεφτώ στη τσέπη μου το σελοφάν περιτύλιγμα που αφαίρεσα και αφού έχω καπνίσει το περισσότερο και πριν καλά-καλά το σβήσω, έχω αρχίσει με τα μάτια να ψάχνω να βρω ένα από αυτά τα κουτιά/τακάκια που υπάρχουν σχεδόν παντού για να αφήσω το αποτσίγαρο. Πριν από μερικές ώρες η επτάχρονη τότε κόρη μου με είχε διορθώσει γιατί κατά λάθος πέταξα ένα χαρτί στο κάδο με τα γενικά σκουπίδια αντί να το βάλω εκεί που βάζουμε τα χαρτιά.
Δεν θέλω να πέφτω στη παγίδα της σύγκρισης γιατί έτσι αδικώ και τους δυο τόπους, αλλά ταυτόχρονα αυτό που γίνεται με τα σκουπίδια στην Ελλάδα είναι απαράδεκτο. Και δεν έχει να κάνει με τη μύτη μου ή την αισθητική, έχει να κάνει με την υγεία όλων μας. Σαφώς κι εδώ υπάρχουν κάποιοι που θα πετάξουν το τσιγάρο ή ένα χαρτί κάτω, υπάρχουν κι αυτοί που δεν τους ενδιαφέρει αν τα οργανικά σκουπίδια θα μπουν χώρια από τα άλλα. Υπάρχουν και οι υπερβολικοί που ξεχωρίζουν ακόμα και τα οργανικά σκουπίδια μεταξύ τους. Άνθρωποι είμαστε και όλες οι κατηγορίες υπάρχουν, αλλά οι περισσότεροι έχουν μια τουλάχιστον στοιχειώδη συνείδηση ότι ο δρόμος είναι και το σπίτι μας, πρέπει όχι μόνο να φαίνεται καθαρό αλλά να είναι και καθαρό και ότι η ανακύκλωση δεν γίνεται μόνο για να λέμε ότι κάνουμε ανακύκλωση στους φίλους μας αλλά για το καλό του περιβάλλοντος που είμαστε μέρος του αλλά πολύ περισσότερο γιατί έτσι βοηθάμε και τη γενικότερη οικονομία. Και για να γίνουν όλα αυτά συμμετέχουμε όλοι, από το πιο μικρό που είναι το αποτσίγαρο, μέχρι το πιο μεγάλο που είναι ένα παλιό κομπιούτερ.
Φυσικά η απάντηση ήταν έτοιμη. Ποια ανακύκλωση; Νομίζεις ότι υπάρχουν κέντρα ανακύκλωσης; Εδώ εμείς τα βάζουμε σε διαφορετικούς κάδους και μετά έρχεται το φορτηγό του δήμου και τα πετάει μέσα όλα μαζί. Πάλι δεν θέλω να περιγράψω κέντρα ανακύκλωσης στη Φιλανδία ή στη Σουηδία, απλά σας πληροφορώ ότι από ένα τέτοιο κέντρο έχω πάρει μια καταπληκτική παλιά συρταριέρα.
Αλλά, εντάξει ρε παιδιά, ας πούμε ότι η Ελλάδα είναι ένα κράτος μπουρδέλο σε θέματα περιβάλλοντος και ανακύκλωσης, περιβαλλοντολογική συνείδηση μηδέν και οι δήμοι η βιτρίνα αυτής της κατάστασης. Κι’ ας πούμε ότι αυτός που μου πέταξε τη σακούλα με τα σκουπίδια ήταν ένας κρετίνος εξαίρεση. Αλλά από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε να καθαρίζουμε οι ίδιοι το σπίτι μας. Όχι για κανένα άλλο λόγο αλλά για να δείξουμε ότι εμείς τουλάχιστον κάτι κάνουμε, ότι μας νοιάζει όταν το κράτος και ο δήμαρχος αδιαφορούν. Απλά κοιτάξτε το δρόμο γύρω σας. Δεν μιλάω απλά για τα αποτσίγαρα. Εδώ υπάρχουν από πακέτα τσιγάρα μέχρι περιτύλιγμα από σουβλάκι και τυρόπιττα. Και μη μου πει κανείς ότι δεν υπάρχουν κάδοι για να τα πετάξουν. Εντάξει μπουρδέλο η Αθήνα αλλά σε κάθε γωνιά υπάρχει κι ένας κάδος για τα σκουπίδια. Και στο σπίτι, δεν σας είπα να φτάσετε στο επίπεδο των Φιλανδών με ειδικές σακούλες για τα οργανικά σκουπίδια και διαφορετικών χρωμάτων κάδους για τα υπόλοιπα, αλλά τα χαρτιά, τα κουτάκια από τις μπίρες και τα αναψυκτικά, τα μπουκάλια μπορούν να μπαίνουν σε ξεχωριστά σημεία. Ένα κουβαδάκι διαφορά θα είναι μέσα στο σπίτι. Και θυμηθείτε, τα παιδιά μαθαίνουν πάντα με το παράδειγμα. Τόσο απλά. Ύστερα ας ελπίσουμε ότι το παιδί του δήμαρχου θα του δείξει τι κάνει λάθος.
Όσο για τους δημάρχους, είναι εκεί για να ασχολούνται ακριβώς με τα σκουπίδια κι όχι για να απασχολούν περιοδικά life style και πολιτικές δηλώσεις ανεξουσίας.
ΥΓ. Η Νορβηγική κυβέρνηση τα τελευταία δεκαετία εισαγάγει εκατομμύρια τόνους σκουπίδια από άλλες σκανδιναβικές χώρες, τα ανακυκλώνει και τα χρησιμοποιεί ακόμα και για τη παραγωγή ενέργειας. Ποια; Η πετρελαιοπαραγωγός Νορβηγία. Το οικονομικό συμφέρον που λέγαμε.
& Εκείνη
Κάποιο καλοκαίρι πριν πολλά χρόνια – δεν πρέπει να είχα τελειώσει καν το Λύκειο- φιλοξενήσαμε μια φίλη που ζούσε στη Γερμανία. Η Λία τότε ήταν κοντά στα 30- το πολύ 35 και ο λόγος που είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει κάποτε την Ελλάδα, ήταν ένα πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζε. Λεπτομέρειες γι αυτό το θέμα δε θυμάμαι πια, αλλά η Λία είχε κάνει ένα πολύ σοβαρό χειρουργείο όπου της αφαιρέθηκε ο ένας πνεύμονας.
Τώρα φαινομενικά κανείς δε θα μπορούσε να το καταλάβει αν δεν το έλεγε η ίδια (το ότι ήταν πολύ μικροκαμωμένη και πάντα χλωμή ήταν το μόνο «παράξενο» πάνω της), αλλά από το φαινομενικά μέχρι την πράξη, ήταν …ένα πνευμόνι δρόμος. Το χειρουργείο αυτό έγινε στην Ελλάδα όταν η Λία ήταν παιδάκι δημοτικού, αλλά στην ουσία το πρόβλημα για κείνη άρχισε μετά την επιτυχία της επέμβασης: Η Ελλάδα δεν μπορούσε να την (υπο)στηρίξει. Ένα μικρό παιδί έχοντας ένα μόνο πνεύμονα, στο σχολείο απλά έπαιρνε απαλλαγή από τη γυμναστική- αλλά ήταν ζωτικής σημασίας να μπορεί να αθλείται, να δυναμώσει τους μυς της και να βελτιώσει τη φυσική της κατάσταση. Κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο εδώ. Και μιλάμε για μια εποχή όπου η κρίση δεν υπήρχε καν σαν ιδέα στη χώρα μας, κι όλα λειτουργούσαν (ας πούμε, τέλος πάντων κι όσο γίνεται) «ομαλά».
Τελικά η Λία κατάφερε μεταξύ πολλών …λαχανιασμάτων να τελειώσει το σχολείο και να σπουδάσει, σέρνοντας τα βήματά της κάθε φορά που έπρεπε να καλύψει με τα πόδια μια απόσταση και κοιτώντας κάθε σκαλί με απόγνωση. Και έφτασε η ώρα να βγει στην αγορά εργασίας, εισπράττοντας τη μία απόρριψη μετά την άλλη. Πού θα μπορούσε να εργαστεί αυτή η νέα κοπέλα, ώστε να καταπονείται σωματικά το λιγότερο δυνατόν; Πουθενά. Ακόμα και σε δουλειά γραφείου ήταν αδύνατο να τα καταφέρει. Άλλωστε μιλάμε για τη χρυσή εποχή του – καπνίζω παντού και πάντα- και κάτι τέτοιο για την υγεία της ήταν απαράδεκτο. Κάπως έτσι – και προφανώς κι άλλα πολλά συνετέλεσαν σ’ αυτή της την απόφαση, τα μάζεψε λοιπόν, κι έκτοτε ζει στη Γερμανία.
Δε θα μπω σε λεπτομέρειες για το εκεί σύστημα και για την εκεί αντιμετώπισή της ως απόλυτα ίσο/ισάξιο/ισοδύναμο και ενεργό μέλος της κοινωνίας, αφενός γιατί το γνωστό «μέρα με τη νύχτα» περνάει σε άλλο επίπεδο, αφετέρου γιατί δεν είναι της παρούσης. Αλλά έκανα όλη αυτή την εισαγωγή για να καταλήξω στο ότι ως φιλοξενούμενη για ένα ολόκληρο σχεδόν καλοκαίρι, ένιωθε την υποχρέωση να προσφέρει κάπου, να κάνει κάτι. Έτσι ζήτησε να αναλάβει τη λιγότερο κοπιαστική δουλειά για τις δυνάμεις της- το πλύσιμο των πιάτων. Δε θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη μέρα που έπιασε να πλύνει τα πιατικά και να συμμαζέψει τη λάντζα.
Έχουμε μόλις τελειώσει το φαγητό και μαζεύουμε τα πιάτα, η Λία στο νεροχύτη σηκώνει τα μανίκια κι ετοιμάζεται να πιάσει δουλειά. Με το μικρό της μέγεθος έμοιαζε σα 10χρονο κοριτσάκι που φοράει την ποδιά της μαμάς της και πατάει σε σκαμπό για να φτάνει το νεροχύτη. Κι αρχίζει λοιπόν, να αδειάζει τα αποφάγια σε μια σακούλα. Εμείς κουβεντιάζουμε στο τραπέζι ακόμα και ασυναίσθητα την κοιτάμε πού και πού αφηρημένα. Μετά αρχίζει το …καλό. Η Λία παίρνει μια άδεια κονσέρβα τόνου, την ξεπλένει στο νεροχύτη και τη βάζει στην άκρη. Ύστερα παίρνει το άδειο μπουκάλι από το γάλα και το ξεπλένει στο νεροχύτη. Το στραγγίζει και το βάζει κι αυτό στην άκρη. Τώρα αρχίζουμε όλοι και παρακολουθούμε σα χάνοι, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι ακριβώς κάνει και γιατί.
Με τον ίδιο τρόπο ξεχώρισε τα χάρτινα σκουπίδια, τις πλαστικές συσκευασίες, τα πλαστικά μπουκάλια, τα αποφάγια, τα τενεκεδάκια των αναψυκτικών, τα γυάλινα… Όλα πλυμένα, πεντακάθαρα, τακτικά χωρισμένα σε ομάδες και σε ξεχωριστές σακούλες. Εμείς να κοιτάμε σα χαζοί. Τελειώνοντας γύρισε προς το μέρος μας και βλέποντας το ίδιο ηλίθιο ύφος όλων μας και χαμογελώντας αμήχανα ρώτησε αν έχει τίποτα παράξενο πάνω της, ενώ ταυτόχρονα και κοκκινίζοντας έστρωνε τα μαλλιά της.
Αυτή ήταν και η πρώτη μας …ιδεατή εμπειρία της ανακύκλωσης. Η Λία με πολύ υπομονή μας εξήγησε τα τι και τα πώς κι εμείς δεν ξέραμε ούτε από μπλε, ούτε από γκρι, ούτε από μαύρους κάδους – κάτι που γνώρισα πολλά πολλά χρόνια αργότερα στο Ελσίνκι. (Μετά, όλες αυτές οι σακούλες που είχαν τα πιο καθαρά, αστραφτερά και όμορφα σκουπίδια του κόσμου, πετάχτηκαν μαζί στον ίδιο ελεεινό και βρωμερό πράσινο κάδο). Στην Ελλάδα του πριν το 2000, οι μπλε κάδοι ήταν γκατζετάκι του μέλλοντος. Δεν υπήρχαν καν. Τουλάχιστον όχι στην επαρχία, όχι στο νησί που ζούσα τότε. Ακόμα και σήμερα σε πολλά χωριά της επαρχίας δεν υπάρχουν μπλε κάδοι. Στο Πήλιο μάλιστα που έζησα για αρκετά χρόνια, μόλις πέρυσι μπήκαν κάδοι ανακύκλωσης, κι όχι σε όλα τα χωριά.
Όχι ότι κάνει και μεγάλη διαφορά βέβαια. Τις περισσότερες φορές, στους περισσότερους κάδους, στις μεγάλες κιόλας πόλεις που υποτίθεται ότι η ανακύκλωση είναι part of the everyday living εδώ και χρόνια, δεν υπάρχουν χαρτιά ή πλαστικά μπουκάλια, αλλά καφέδες, αποφάγια, αδέσποτα γατιά που μασουλάνε, ζουμιά, πάνες και πάει λέγοντας. Τελικά ίσως και να ισχύει το ότι «για όλα τα πράγματα υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος» και όπως κάποιος που πάτησε τα 50 ή τα 60 θεωρεί τον εαυτό του πολύ μεγάλο για να μάθει Φαρσί ή Σουαχίλι ή να πετάει αεροπλάνο, έτσι μπορεί και να πιστεύει πως είναι πολύ μεγάλος για να αλλάξει συνήθειες – τα σκουπίδια μπαίνουν όλα σε ένα καλάθι, σε μια μαύρη σακούλα, σε έναν, πράσινο κάδο. Τι ανακύκλωση και πίπες. Οκέι. Αλλά όλοι είμαστε έτσι; Όλοι; Δεν το πιστεύω αυτό και δεν είναι αλήθεια.
Υπάρχουν πάρα πολλοί που ανακυκλώνουν, που συνειδητά έμαθαν για την ανακύκλωση, που συνειδητά την έκαναν συνήθεια και μέρος της ζωής τους, που συνειδητά τη διδάσκουν και τα παιδιά τους. Γιατί ναι, ακόμα και η οικολογική συνείδηση – που δεν αρχίζει και τελειώνει μόνο στην ανακύκλωση- διδάσκεται. Στα σπίτια μας! Από εμάς τους ίδιους. Από εμάς που αρνούμαστε να πετάξουμε την αναμμένη γόπα ή τη μπανανόφλουδα απ’ το παράθυρο του αυτοκινήτου, που κόβουμε ταχύτητα όταν βρέχει και ο δρόμος είναι γεμάτος λακκούβες με λασπόνερα, από εμάς που μαζεύουμε τα σκουπίδια μας όταν φεύγουμε από την παραλία και μαζεύουμε τις τουρτίτσες του σκύλου μας σε σακουλάκι. Από εμάς τους ίδιους, γιατί όχι; Ένας να κάνει την αρχή είναι αρκετό, κι άσε τους άλλους να … πατάνε πάνω σε σκατά και ζουμιά απ’ τα σουβλάκια. Κάποιοι θα παραμείνουν για πάντα ίδιοι, αλλά πολλοί, πάρα πολλοί άλλοι, κυρίως οι μικρότεροι θα ακολουθήσουν το παράδειγμα. Άλλωστε η ιστορία το έχει αποδείξει πολλές φορές- κάθε φορά που άλλαξε ο κόσμος, ξεκίνησε μόνο από έναν. Από έναν!
